یادداشتی بر مجموعه شعر، آیه های پس از رحلت ، سروده حامد داراب
شعر به مثابه آیـــــه
.
یادداشتی متفاوت بر مجموعه شعر، آیه های پس از رحلت ، سروده حامد داراب
کیانا آتشی.تهران.مرداد ۱۳۸۹
ما در زمانی که چرخش فرهنگی معاصر ، پس زمینه آن را تشکیل میدهد ، به شعر روی آورده ایم.
(شعر بی تریبن/شعر بی مخاطب. حامد داراب)
یک : شعر روش خاصی از فکر کردن است ، دقیق تر بگویم ، روش فکر کردن با تصاویر است ، روشی که آنچه عموما اقتصاد کوشش ذهنی می نامند مجاز می شمارد روشی است که به احساسی از سهولت نسبی این فرآیند رو می آورد و حس زیبایی شناختی واکنشی است در برابر این اقتصاد . به احتمال قریب به یقین ، بر مبنای این شیوه ، حامد داراب که بی شک آثار پوتبنیا1 را به دقت خوانده است ، اندیشه های استادش را فهمیده است و در مجموعه آیه های پس از رحلت ، آنها را خلاصه کرده است،تا جایی که فکر کردن با تصاویر ویژگی اصلی شعر های این مجموعه شده است.
دو : هرکسی که حامد داراب را می شناسد تایید می کند که روش او در دیدن چیزها خارج از بافت عادی شان است . وی عقایدی را که اصولا از مذهب (اسلام) مورد حمله و انتقاد قرار می دهد ، چنان توصیف می کند که گویی نا آشنایند ، فن آشنایی زدایی در مجموعه آیه ها ی پس از رحلت هدفش این نیست که باعث شود معنا را درک کنیم ، بلکه این است که درک خاصی را بی آفریند که مختص زبان مولفش است.
سه : مطالعه کلام شعری مجموعه به لحاظ ساختار آوایی و واژگانی ونیز به لحاظ ویژگی آن در توضیع کلمات و ویژگی ساختارهای تفکر ترکیب یافته از کلمات ، مطالبی را نشان می دهد که آشکارا آفریده شده است . شاید هدف شاعر آفرینش شعری است که از آن درک ناخودکار شده نشئت بگیرد ، درکی که نه بر اساس امتدادش در فضا بلکه به قولی در تداومش شکل می گیرد . بنابر این زبان شعر در مجموعه آیه های پس از رحلت زبانی خوش آیند نیست. با این حال شعر این مجموعه را باید در قالب های نقش های مختلفش برسی کرد.
چهار : به نظر من زیبایی آفرینی به منزله وجه قالب در شعر ، به ما این امکان را می دهد ، که سلسله مراتب نقشهای گوناگون شعری را در چهار چوب یک مجموعه تعیین کنیم . در شعر های حامد داراب نقش ارجاعی ، رابطه درونی اندکی میان نشانه های شعرش و مفاهیم مورد نظرش دارد . لذا نشانه در این مورد از اهمیت بالایی برخوردار نیست . اما ، از سوی دیگر وجه بیانی ، ارتباطی نزدیکتر و مستقیم تر با نشانه و مفهوم دارد . که توجه بیشتری را به نشانه ها جلب می کند ، به همین خاطر در مجموعه ی آیه ها زبان عاطفی در مقایسه با زبان ارجاعی ، به زبان شعری نزدیکتر است.
پنج:شکل گـیری گفتمان در شعر های مجموعه آیه ها ، به دو طریق معنایی متفاوت صورت گرفته است که در آن یک موضوع یا برحسب شباهت و یا به واسطه مجاورت به دنبال موضوع دیگری آمده است وهمین مورد زبان پریشی ای را به وجود آورده است که در فرآیند شکل گیری مجموعه دائما به کار رفته و مشخص است، اما مشاهده دقیق تر مسئله حاکی از آن است که شخصیتها و سبک خاص روایت حامد داراب و همچنین کلام در برابر محرک پریشانی کمتر آسیب پذیرفته اند و شاید تنها تخیل و اندیشه ، دست خوش این پریشانی شده اند.
شش : راجع به قلم حامد داراب و شعر های پر طرفدارش،چه چیز جدیدی میتوان نوشت که قبلا نوشته نشده باشد و چه حرفی می توان گفت ؟ که قبلا گفته نشده ؟ خصوصا حالا که دیگرخود او فراتر از شعر هایش تبدیل به یک شمایل شعری شده است و حتما خارج از جهان آثارش بر سرنوشت شعر آینده تاثیر خواهد گذاشت . درباره او نقدهای فراوانی بر روی اینترنت قرار گرفته است و ده ها سایت و وبلاگ با رویکردهای مختلف به برسی جنبه های متفاوت کاری اش پرداخته اند و هنرمندان خاصی از آیدین آغداشلو تا هانیه تهرانی در موردش نقد نوشته اند . حامد داراب تبدیلبه چندان پدیده ای شده که عده ای آن را مظهر خرده فرهنگ شعری می شناسند و عده ای او را عامل اصلی چیزی می پندارند که بر آن نام انحراف در مسیر شعر را گذاشته اند . اولین بار در جشنواره شعری که موضوع شعرش ایران بود ، در فرهنگستان زبان و ادبیات به نام حامد داراب بر خوردم . در مجله اختصاصی آن جشنواره از شعری با نام (خاک/نداری) اسم برده شده بود که ایده روایی جالبی داشت . حالا فکر می کنم که ، روایت باید یکی از مهمترین و کلیدی ترین جنبه ها در برسی شعر وی باشد .در پایان مجموعه آیه های پس از رحلت ، سه گانه ای وجود دارد که نمایش نامیده شده است ، امروزه حامد داراب پا را از این فراتر نهاده است و واژه ای را برای شعرهای اینگونه اش انتخاب کرده(که البته تکامل هم یافته اند) به نام (نمایشعر) واژه ای که شاید پیش از او در عالم شعر معنایی نداشته است . عده ای این نوع را کپی برداری از آثار موزیکال دهه ۶۰ و ۷۰ اروپا و آمریکا می دانند و عده ای دیگر آن را محصول بی ایده بودن می پندارند . اگر چه او نمایشعر را راه و روشی برای جذب مخاطب معرفی می کند اما این علت عملا کاری برای جذب مخاطب انجام نداده است چه بسا شعر های او یا بهتر بگوییم نمایشعر هایش با آمیختن در نمایش بیشتر از آنچه که انتظار میرفته است خاص شده اند و در واقع حتی مخاطبان فرهنگستانگرای شعر را هم از دست داده است و بیشتر اثری شده است برای شاعران خیلی تخصصی تر و غربال شده تر که الزاما باید از تئاتر هم سر در بیاورند ، اما این نمایشعر توانسته است روشی باشد برای پی بردن به منابع الهام او و این مثل دادن متریال و اطلاعات اضافه به یک مخاطب است اینکه تو بدانی خالق یک اثر برای خلق اثرش در هر لحظه به چه چیزی فکر می کرده همیشه از سوالات اصلی و دلیل فاصله بین خالق و مخاطب بوده است و در دنیای هنر امروز به نظر می رد دیگر مرزی بین خالق و مخلوق و جود ندارد .
هفت : آیه های پس از رحلت مجموعه تقریبا متفاوتی است علت این تفاوت نه موضوع های آن که شکل ارائه پاره ای از دلمشغولی ها ی همیشگی شاعر در دل روایت است . در نگاه اول حرکت چندان تازه ای به نظر نمی رسد آشنازدایی از روش های پیشین وقتی از حیطه ی یک شعر فراتر می رود و پهلو به پهلوی نمایش یا تئاتر میزند بحث چیز دیگری است هر کسی با خوندن اپیزد اول سه گانه نمایش خواسته یا ناخواسته مجذوب تلفیق سبک بصری و روایتهای پاره پاره آن خواهد شد این تجذیب بیش از انکه از سر دیدن بداعت باشد ریشه در مایه های نوستالوژیک این بخش دارد.
شش : راجع به قلم حامد داراب و شعر های پر طرفدارش،چه چیز جدیدی میتوان نوشت که قبلا نوشته نشده باشد و چه حرفی می توان گفت ؟ که قبلا گفته نشده ؟ خصوصا حالا که دیگرخود او فراتر از شعر هایش تبدیل به یک شمایل شعری شده است و حتما خارج از جهان آثارش بر سرنوشت شعر آینده تاثیر خواهد گذاشت . درباره او نقدهای فراوانی بر روی اینترنت قرار گرفته است و ده ها سایت و وبلاگ با رویکردهای مختلف به برسی جنبه های متفاوت کاری اش پرداخته اند و هنرمندان خاصی از آیدین آغداشلو تا هانیه تهرانی در موردش نقد نوشته اند . حامد داراب تبدیلبه چندان پدیده ای شده که عده ای آن را مظهر خرده فرهنگ شعری می شناسند و عده ای او را عامل اصلی چیزی می پندارند که بر آن نام انحراف در مسیر شعر را گذاشته اند . اولین بار در جشنواره شعری که موضوع شعرش ایران بود ، در فرهنگستان زبان و ادبیات به نام حامد داراب بر خوردم . در مجله اختصاصی آن جشنواره از شعری با نام (خاک/نداری) اسم برده شده بود که ایده روایی جالبی داشت . حالا فکر می کنم که ، روایت باید یکی از مهمترین و کلیدی ترین جنبه ها در برسی شعر وی باشد .در پایان مجموعه آیه های پس از رحلت ، سه گانه ای وجود دارد که نمایش نامیده شده است ، امروزه حامد داراب پا را از این فراتر نهاده است و واژه ای را برای شعرهای اینگونه اش انتخاب کرده(که البته تکامل هم یافته اند) به نام (نمایشعر) واژه ای که شاید پیش از او در عالم شعر معنایی نداشته است . عده ای این نوع را کپی برداری از آثار موزیکال دهه ۶۰ و ۷۰ اروپا و آمریکا می دانند و عده ای دیگر آن را محصول بی ایده بودن می پندارند . اگر چه او نمایشعر را راه و روشی برای جذب مخاطب معرفی می کند اما این علت عملا کاری برای جذب مخاطب انجام نداده است چه بسا شعر های او یا بهتر بگوییم نمایشعر هایش با آمیختن در نمایش بیشتر از آنچه که انتظار میرفته است خاص شده اند و در واقع حتی مخاطبان فرهنگستانگرای شعر را هم از دست داده است و بیشتر اثری شده است برای شاعران خیلی تخصصی تر و غربال شده تر که الزاما باید از تئاتر هم سر در بیاورند ، اما این نمایشعر توانسته است روشی باشد برای پی بردن به منابع الهام او و این مثل دادن متریال و اطلاعات اضافه به یک مخاطب است اینکه تو بدانی خالق یک اثر برای خلق اثرش در هر لحظه به چه چیزی فکر می کرده همیشه از سوالات اصلی و دلیل فاصله بین خالق و مخاطب بوده است و در دنیای هنر امروز به نظر می رد دیگر مرزی بین خالق و مخلوق و جود ندارد .
هفت : آیه های پس از رحلت مجموعه تقریبا متفاوتی است علت این تفاوت نه موضوع های آن که شکل ارائه پاره ای از دلمشغولی ها ی همیشگی شاعر در دل روایت است . در نگاه اول حرکت چندان تازه ای به نظر نمی رسد آشنازدایی از روش های پیشین وقتی از حیطه ی یک شعر فراتر می رود و پهلو به پهلوی نمایش یا تئاتر میزند بحث چیز دیگری است هر کسی با خوندن اپیزد اول سه گانه نمایش خواسته یا ناخواسته مجذوب تلفیق سبک بصری و روایتهای پاره پاره آن خواهد شد این تجذیب بیش از انکه از سر دیدن بداعت باشد ریشه در مایه های نوستالوژیک این بخش دارد.
" در مجموع به نظر می رسد حامد داراب شاعر و حامد داراب تئاتر این روزها شخصی: خلاق ، نبوغ آمیز ، متفاوت و غریب است اما این متفاوت بودن را متظاهرانه بیان می کند و البته این تظاهر را در خدمت شعرش قرار می دهد . اما بالاخره (آیه های پس از رحلت) بهتر است یا (سکس در آنتالیا)2 یا (برگرد دکتر گالیکاری)3 ، شاید تا امروز (برگرد دکتر گالیکاری) درخشان ترین نوع قلم حامد داراب است اما این به معنای انکار ارزشهای دو اثر نامبرده دیگر نیست "
پانویس :
۱). الکساند پوتبنیا ، Alexander Potebnya
2). سکس در آنتالیا ، مجموعه داستان پرنو ، حامد داراب ، یلدا1384(زیرزمینی)3). برگرد دکتر گالیکاری ، نمایشنامه ، حامد داراب ، بنیاد رودکی.(بر اساس داستان دونالدبارتلمی اجرا شده در تالار سایه توسط گروه تئاتر سوال ، 1386-1385.)
لینکهای مرتبط :
درباره حامد داراب در ویکی پدیا
دانلود مجموعه شعر آیه های پس از رحلت
نقد مجموعه شعر آیه های پس از رحلت در روزنامه فرهنگ آشتی(متن خلاصه)
نقدی بر مجموعه شعر آیه های پس از رحلت - میترادربندی
نقدی بر مجموعه شعر آیه های پس از رحلت - بهزاد صفا
نقدی بر مجموعه شعر آیه های پس از رحلت - مینا ایلشیان
نقدی بر مجموعه شعر آیه های پس از رحلت - هانیه تهرانی
نقدی بر مجموعه شعر آیه های پس از رحلت - مراد نوذری